مقاله : خشم و غضب
یکی از ناهنجاری های رایج در برخی از خانواده ها، برخوردهای تند و غیر منطقی هر یک از زن و شوهر با یکدیگر است. امروزه با روند رو به رشد صنعتی شدن جامعه ی بشری، برخوردهای پرخاشگرایانه و توهین آمیز رو به افزایش است. به طوری که زوج های جوان از این رفتار برگرفته از یکی از صفات ناشایست و رذیله به نام غضب است. غضب اگر به صورت صحیح مهار نشود آرامش دنیا و آخرت شخص را تباه می کند. بنابراین وظیفه ی اصلی زن یا شوهر پرخاشگر و عصبی معالجه ی ریشه و علت واقعی پرخاشگری یعنی همان صفت غضب است. در اینجا برخی ازز علائم صفت غضب را بیان و در گام بعد برخی از پیامدهای سنگین آن را بررسی می کنیم و در پایان برای مهار و درمان آن چند راهکار ارائه می دهیم.
راهکارهای کنترل خشم و غضب
علائم غضب
خشم و غضب نشانه های متنوعی در چهار محور دارد:
الف. نشانه های فیزیکی و جسمی
ب. نشانه های رفتاری
ج. نشانه های احساسی و هیجانی
د. نشانه های تصویری و ذهنی
برخی از نشانه های فیزیکی غضب
- افزایش ضربان قلب
- افزایش فشار خون
- احساس تنگی و درد در قفسه سینه
- گرم شدن یا سرد شدن بدن
- قرمز یا زرد شدن رنگ صورت
- گشاد شدن مردمک چشم
- سفت شدن عضلات بدن
- درد معده و روده
- بروز سکته های ناگهانی هنگام غضب شدید
- بی حس شدن اعضا و جوارح
برخی از نشانه های رفتاری غضب
- فریادهای غیرمنطقی کشیدن
- موضع احساسی و غیرعقلانی گرفتن
- برهم زدن اشیاء و شکستن آنها هنگام تشدید غضب
- تند راه رفتن
- تهدید کردن برای انتقام و تلافی
- تند حرف زدن
- انسجام نداشتن برخی از جملات و کلمات
- تهمت زدن
- غیبت کردن
برخی از نشانه های احساسی و هیجانی غضب
- پرخاشگری
- فحاشی
- کینه توزی
- نفرت
- منزوی شدن
- ناامنی ذهنی
- دشمنی
- بی حوصلگی
- تلافی جویی
- افسردگی در صورت احساس فشارهای مداوم
- حقارت
- خود کم بینی
برخی از نشانه های تصویری و ذهنی
- درگیری شدید با شنیده های منفی
- تحلیل های منفی و قضاوت های زود هنگام درباره شخصیت طرف مقابل
- شخصیت سازی منفی از طرف مقابل
- واقعیت گریزی و اتکا بر یافته های بی پایه ی ذهنی.
پاره ای از پیامدهای غضب
هنگامی که در فضای مهربانی و عطوفت خانواده آفت غضب رخنه می کند، رفته رفته دوستی ها و مهربانی ها به دشمنی ها و کینه ها تبدیل می شود و محیط گرم خانواده در معرض آسیب های جدی قرار می گیرد. در چنین شرایطی زن مرد آرزوی دور شدن و دور ماندن از خانه و خانواده را در نهان ذهن خویش پرورش می دهند. در این فصل می کوشیم تا برخی از آثار و پیامدهای جبران ناپذیر خشم دائم را در محیط خانواده بررسی کنیم.
پیامد اول: دلهره و اضطراب
زن یا شوهری که در جای جای زندگی مشترک غضبناک می شوند و ویروس خشم را در فضای عطرآگین و آسمانی خانواده منتشر می کنند در اولین گام در قلب شریک زندگی و فرزندهای دلبند خود نهال نامیمون دلهره ، دل شووره و اضطراب را می کارند و بارور می کنند. امروزه مطب پزشک های اعصاب و روان و مراکز مشاوره مملو از کودکان، زن ها و مردهایی است که از این رهگذر به دلهره و اضطراب مبتلا شده اند و ادامه ی زندگی برایشان سخت و غیر قابل تحمل شده است.
پیامد دوم خودکم بینی
زن یا شوهری که پیوسته خود را زیر فشارهای روحی ناشی از خشم و غضب همسر می بیند اعتماد به نفس خود را از دست می دهد و رفته رفته شخصیتش را گم می کند. در این روند، فرد کم کم احساس خودکم بینی می کند و در نتیجه نمی تواند وظایف پدرانه یا مادرانه ی خودرا در محیط خانواده به خوبی انجام دهد.
پیامد سوم: انزوا و کناره گیری
حکم فرمابودن خشم در محیط خانواده، زن یا شوهر را به شخصیتی گوشه گیر و منزوی تبدیل می کند. فردی را در نظر بگیرید که در ابتدای زندگی، روابط عمومی بالا و در جلسات فامیلی حضور پررنگی دارد و به راحتی خود را در جمع مطرح می کند، اما کم کم با تحمل رفتارهای غیرمنطقی و غیرعقلانی برخاسته از غضب همسر به جایی می رسد که تمایل به حاضر شدن را در محافل بزرگ فامیلی از دست می دهد و سعی می کند به هر بهانه ای از مردم و اجتماع دوری کند.
پیامد چهارم: افسردگی
وقتی در فضای خانواده خشم زن یا مرد وو در نتیجه عصبانیت و پرخاشگری حکم فرما می شود، فشارهای روحی زمینه ساز پیدایش افسردگی می شوند. امروزه افسردگی در شخصیت بسیاری از زن ها و مردهای جوان دیده می شود. یکی از اصلی ترین عوامل ایجاد و گسترش افسردگی در زوج ها برخوردهای تخریب کننده و توهین آمیز به شمار می آید در حالی که یکی از انتظارات طبیعی هر زن و مردی در محیط خانواده احترام به شخصیت او در تمام مراحل زندگی است.
حال، زمانی که هر کدام به صورت ناشیانه دیگری را مورد هجوم زبانه های خشم خویش قرار می دهد در حقیقت بستر ابتلای شریک زندگی خود را به افسردگی فراهم می کند، مخصوصا وقتی که طرف زن یا مرد خشن و پرخاشگر، فردی درون گرا، آرام و بی زبان است. در چنین حالتی زمینه ابتلا و شیوع به افسردگی به مراتب قوی تر از افراد حاضر جواب وو تلافی جو است. زن یا مردی که پرخاشگری شریک زندگی خود را تحمل نمی کند و با فریاد وو مقابله به مثل خودش را تخلیه می کند در واقع فشار کمتری را متحمل و دیرتر به افسردگی دچار می شود. لازم به ذکر است که مقابله به مثل و فریاد زدن در برابر امواج خشم همسر در اکثر موارد توصیه نشده و از نظر اسلام امری نکوهیده است. تنها در مواردی که با نظر مشاور و تجویز کارشناسانه ی او مقابله به مثل آن هم از باب ضرورت مجاز شمرده شود می توان بر چنین رفتاری مهر تایید زد.
پیامد پنجم دلسردی
مشاهده ی خشم و پرخاشگری های مکرر از سوی زن یا مرد در محیط زندگی خانوادگی به مرور زمان زمینه ساز دلسردی و زنجش قلبی از شریک زندگی می شود. یکی از بدترین حالات زندگی مشترک زمانی است که هر یک از زن و شوهر ازیکدیگر دلسرد و دلگیر شده باشند. در چنین شرایطی هیچ جذابیتی برای زوج رنجیده شیرین نیست و هیچ چیز نمی تواند او را شاد کند.
پیامد ششم: ابهت زدایی
زن یا مردی که در حریم خانواده پیوسته از ابزار خشم بهره می گیرد تا حرف خود را به کرسی بنشاند و با عصبانیت و پرخاشگری شریک جنسی خود را تحت فشار قرار می دهد، در واقع ابهت و جایگاه حقیقی خود را در قلب همسر از دست می دهد. این فرد حتی اگر احترامی را از جانب همسر خود حس می کند، باید بداند که این احترام از ته دل نیست و احترامی مصنوعی است. زن ها و مردهای جوان باید توجه داشته باشند که آنچه ارزش واقعی و ماندگار یک انسان را تعیین می کند میزان حکومت اوبر قلب اطرافیان مخصوصا همسر است. کسی که تمام وسایل رغاه همسر خود را فراهم می کند و درآمد بالایی دارد ولی همواره در خانه پرخاشگری می کند به هیچ وجه در قلب همسرش جایی ندارد.
پیامد هفتم: بی احترامی
هر انسانی به شکل ذاتی خواهان احترام دیگران در تمام مراحل زندگی است. زوج های جوان باید توجه داشته باشند که عصبانیت های نابجا و مکرر رفته رفته باعث از بین رفتن احترام متقابل می شود و هر دو شخص را تحت فشار روحی قرار می دهد. بنابراین کسی که برای شخصیت خود ارزشی قائل است و می خواهد که همسرش به او احترام بگذارد باید زمینه ی آن را با رفتاری ملایم و مهربان و به دور از پرخاشگری های دائمی فراهم کند تا به این خواسته ی فطری خود دست یابد.
پیامد هشتم: کینه پروری
پرخاش های وقت و بی وقت زن یا مرد در محیط خانواده به مرور در قلب همسر ایجاد کینه و دشمنی می کند و در برخی از موارد مشاهده شده است که همسر و فرزندان فرد عصبی و پرخشگر، در موقع نیاز از کمک کردن به او دریغ ورزیده اند و او را همانند دشمن خود دانسته اند5!
مهار یا ریشه کنی خشم
پیش از آنکه راهکارهای کنترل خشم را بررسی کنیم با این سوال ها مواجه هستیم: آیا انسان می تواند غضب را از درون خود ریشه کن کند؟ آیا می تواند برای همیشه از شر خشم خلاص شود؟ آیا ریشه کن کردن چنین صفتی امکان پذیر است یا باید همواره آن را کنترل و مهار کنیم؟ از دیرباز این موضوع در بین دانشمندان علم اخلاق مورد بحث می باشد. برخی از آنان بر این باورند که ریشه کن کردن خشم ناممکن است؛ چون چنین صفتی با طبیعت انسان عجین می شود و تنها می توان از شدت و حرارت آن در مواقع بروز هیجانات شدید کاست. دانشمند فرهیخته، مرحوم نراقی بر این بار است که ریشه کن کردن غضب وواجب است که افراطی و ناپسند باشد و گرنه غضبی که سررشته و عنان آن در دست عقل و شرع باشد نه تنها مذموم نیست بلکه از آثار شجاعت انسان به شمار می آید چنان که در رسای شخصیت بلند پیامبر اکرم (ص) از زبان امیرالمومنین علی (ع) می خوانیم: پیامبر گرامی اسلام طوری بود که برای دنیا و جذابیت های آن غضبناک نمی شد، اما برای دستیابی و احقاق حق غضب می کرد و زمانی که برای گرفتن حقی خشم می کرد هیچ چیزی جلودار او نبود تا آنکه حق را یاری کند.)
خداوند در قرآن کریم در بیان یکی از صفات مومنین می فرماید: مومنین کسانی هستند که در حین بروز خشم آن را مهار می کنند.
با دقت در مضمون آیه ی شریفه می توان فهمید که ریشه کن کردن صفت غضبت امکان پذیر نیست و هرکسی که دغدغه ی تربیت اخلاقی خویش را دارد باید تمام هم و غم خود را صرف کنترل و مهار خشم کند.
بروز خشم از دیدگاه اسلام در سه قسم خلاصه می شود:
خشم افراطی و خارج از مرز:
به خشمی گفته می شود که انسان از مرز انسانیت و ایمان خارج می کند و در ورطه ی انجام اعمال ناخوشایند و غیر عقلانی می اندازد. این خشم صددرصد ناپسند و با خواست خدا در ضدیت است.
خشم سرکوب شده و خاموش:
به خشمی گفته می شود که همیشه آرام در درون انسان است و شعله ور نمی شود. اگر این نوع خشم در رویارویی با بی مهری و برخوردهای ناشایست اصلا بروز نکند امتیاز بزرگی محسوب می شود، اما اگر در رویارویی با ناهنجارهای اخلاقی بروز یابد نقطه ضعف بزرکی به شمار می آید. در احادیث می خوانیم انسان مومن کسی است که وقتی با صحنه ی زشتی مواجه می شود برافروخته شود.
خشم منطقی و ایده آل:
به خشمی گفته می شود که کنترل شود و در اختیار فرمان های شرع و عقل باشد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: هنگامی که خشم می کنند طرف خود را می بخشند. چنین خشمی جنبه ی مثبت دارد وو برای رشد وو تعالی انسان لازم است. امام باقر (ع) می فرماید: کسی که خشم خود را مهار کند در حالی که می تواند انتقام بگیرد خداوند قلب او را در قیامت از ایمان و امنیت پرخواهد کرد.
